Krościenko

Wieś nad Strwiążem, na wschód od Ustrzyk Dolnych, blisko granicy z Ukrainą (przejście drogowe).

Pierwsza informacja o miejscowości pochodzi z roku 1464. Wieś była królewszczyzną na prawie wołoskim należącą do starostwa przemyskiego. W 1558 roku powstała parafia prawosławna. Po 1772 roku włączona została do austriackich dóbr rządowych (kameralnych). Na przełomie XIX i XX wieku stała się lokalnym centrum przemysłu drzewnego i szklarskiego. W XIX wieku działała huta szkła zlokalizowana nad potokiem Stebnik.

O historii i rozwoju Krościenka w dużym stopniu zadecydowała linia kolejowa. To dzięki niej miejscowość stała się lokalnym centrum gospodarczym i handlowym.

W okresie międzywojennym była to duża wieś, także pod względem ludnościowym. W Krościenku i okolicach żyły obok siebie społeczności: polska, rusińska, żydowska i niemiecka. Rusini zajmowali się głównie rolnictwem, chociaż znajdowała się we wsi spółdzielnia rusińska prowadząca duży tartak i skład drewna. Żydzi zajmowali się handlem i rzemiosłem, Polacy zaś byli urzędnikami gminnymi i pocztowymi, leśnikami, kolejarzami, pracownikami tartaków oraz nauczycielami. Niemiecka społeczność to osadnicy, którzy mieszkali w części Krościenka zwanej Obersdorf. Przybyli w 1784 roku.

Żydzi posiadali własny dom modlitwy, Rusini cerkiew, Polacy kościół, jedynie Niemcy udawali się do zboru w Bandrowie. Istniały: czytelnia, biblioteka, działała organizacja „Sokoła”.

Niemieccy osadnicy opuścili Krościenko w 1939 roku. Pozostał jedynie po nich cmentarz ewangelicki. W 1942 roku nad Strwiążem wymordowano tutejszych Żydów.

W latach 1945 - 1951 miejscowość znajdowała się w granicach ZSRR. W 1945 roku wieś opuściła ludność polska.

Po powrocie miejscowości i okolic do Polski i wysiedleniu w rejon Doniecka miejscowej ludności rusińskiej, jej tereny zasiedlili polityczni emigranci greccy. Większość Greków powróciła do swojej ojczyzny w latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku. Duże znaczenie dla Krościenka miało wybudowanie przejścia granicznego kolejowego i drogowego. Krościenko znajduje się na Szlaku Kolonizacji Józefińskiej oraz na trasie Bieszczadzkiej Gry Terenowej - Ziemia Ustrzycka Barwna Kulturowo.

Atrakcje i zabytki:

- dawna cerkiew parafialna pw. Narodzenia NMP z 1799 roku, obecnie kościół rzymskokatolicki; znajduje się na trasie Bieszczadzkiej Gry Terenowej - Ziemia Ustrzycka   Barwna Kulturowo,
- dzwonnica parafialna z XIX wieku,
- cmentarz rzymskokatolicki oraz greckokatolicki przycerkiewny,
- podmurówka dawnego kościoła, obok kilka nagrobków i obelisk postawiony w 1930 roku z okazji setnej rocznicy powstania listopadowego; znajduje się na trasie Bieszczadzkiej Gry Terenowej - Ziemia Ustrzycka Barwna Kulturowo
- cmentarz ewangelicki z kilkoma nagrobkami i ceglaną dzwonnicą (na terenie prywatnym),
- pomnik Nikosa Belojannisa - greckiego komunisty; znajduje się na trasie Bieszczadzkiej Gry Terenowej - Ziemia Ustrzycka Barwna Kulturowo,
- miejsce kaźni Żydów; znajduje się na trasie Bieszczadzkiej Gry Terenowej - Ziemia Ustrzycka Barwna Kulturowo, za wiaduktem kolejowym w pobliżu cmentarza ewangelickiego jest miejsce, gdzie znajdowała się druga cerkiew, rozebrana w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku; w tym miejscu jest cmentarz greckokatolicki z kilkoma krzyżami metalowymi.

Dawna cerkiew w Krościenku

Pochodzi z 1799 roku, ale jest to trzecia cerkiew w tej miejscowości. W dokumentach odnotowano rok 1558 - wzmianka o pierwszej cerkwi i rok 1736 - wzmianka o drugiej cerkwi. W 1971 roku zdewastowaną cerkiew przejęli wierni rzymskokatoliccy, którzy 2 lata później dokonali gruntownego remontu. Od tego czasu służy jako kościół parafialny pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny. Świątynia jest budowlą orientowaną, konstrukcji zrębowej, z przedsionkiem konstrukcji słupowej, oszalowaną, trójdzielną. Dachy kalenicowe, kryte gontem. Nad nawą umieszczona jest kopuła na oktagonalnym tamburze, również podbitym gontem. Nie zachował się pierwotny wystrój wnętrza. Fragmenty ikonostasu oraz część wyposażenia znajdują się w Muzeum - Zamku w Łańcucie. Przy cerkwi stoi dzwonnica z XIX wieku konstrukcji słupowo - ramowej, na kamiennej podmurówce. Dawna cerkiew znajduje się na trasie Bieszczadzkiej Gry Terenowej - Ziemia Ustrzycka Barwna Kulturowo.

Miejsce po kościele rzymskokatolickim w Krościenku

W Krościenku jest wiele zabytków i miejsc wartych zobaczenia. Jednym z nich jest miejsce, gdzie istniał kościół rzymskokatolicki pw. św. Teresy od Dzieciątka Jezus. Była to drewniana świątynia, kryta blachą, zbudowana w 1929 roku. Nabożeństwa odbywały się do 1939 roku. Później tylko sporadycznie. Dobrze zachowały się fundamenty kościoła. W sąsiedztwie miejsca po byłym kościele zlokalizowany jest stary cmentarz, użytkowany w czasie II wojny światowej (kilka pochówków). Zachowało się kilka metalowych krzyży i grobów ziemnych. W setną rocznicę powstania listopadowego, w bliskości miejsca po byłym kościele, powstał pomnik upamiętniający to wydarzenie. Dobrze zachowany, zaginęła tylko tablica z napisem wotywnym. Miejsce po byłym kościele znajduje się na trasie Bieszczadzkiej Gry Terenowej - Ziemia Ustrzycka Barwna Kulturowo.

Miejsce kaźni Żydów w Krościenku

O istnieniu społeczności żydowskiej jeszcze w ubiegłych wiekach dowiadujemy się m. in. na podstawie informacji, z której wynika, że na cmentarzu żydowskim w Ustrzykach Dolnych byli chowani Żydzi z Krościenka. Na początku była to niewielka społeczność, bo licząca 10 Żydów, która przed wybuchem drugiej wojny światowej liczyła już ok. 300 obywateli narodowości żydowskiej. Żydzi w Krościenku przed drugą wojną światową zajmowali się głównie handlem oraz rzemiosłem. Uczestniczyli w życiu kulturalnym i sportowym wsi. Kres istnienia tej społeczności położyli hitlerowcy, którzy najpierw prześladowali Żydów po wprowadzeniu swoich porządków od czerwca 1941 roku, a później doprowadzili do utworzenia getta. Zdarzały się już wtedy mordy na Żydach, ale ich apogeum nastąpiło w 1942 roku, kiedy to przyszedł czas na likwidację getta, a z nim jego mieszkańców. W grudniu 1942 roku hitlerowcy zamordowali około 200. Żydów z Krościenka i okolic. W 2012 roku, w 70. rocznicę tragicznej śmierci Żydów z Krościenka, odsłonięto z inicjatywy Jolanty i Roberta Jareckich pamiątkową tablicę nad Strwiążem, w miejscu ich zbiorowej mogiły. Miejsce kaźni Żydów znajduje się na trasie Bieszczadzkiej Gry Terenowej - Ziemia Ustrzycka Barwna Kulturowo.

Tekst: Jacek Łeszega