Leszczowate

Wieś leży w górnej części potoku Wańkówka, na wschód do Wańkowej, na północ od Ustrzyk Dolnych. Leszczowate zostało lokowane w 1540 roku na prawie wołoskim w sobieńskich dobrach Kmitów. Drogą spadku przeszła w ręce Herburtów, Ossolińskich, Kraińskich, którzy jako ostatni posiadali majątek w Leszczowatem do 1939 roku. W okresie międzywojennym była to duża wieś, także pod względem ludnościowym. Po II wojnie światowej większość mieszkańców została wysiedlona.

W latach 1977 - 1981 Leszczowate miało nazwę Zalesie. Miejscowość znajduje się na Szlaku Naftowym - jak to z ropą drzewiej bywało oraz na trasie Bieszczadzkiej Gry Terenowej - Ziemia Ustrzycka Barwna Kulturowo.

Atrakcje i zabytki:

- cerkiew pw. św. Paraskewii z 1922 roku, obecnie kościół rzymskokatolicki; znajduje się na Szlaku Naftowym - jak to z ropą drzewiej bywało oraz na trasie Bieszczadzkiej Gry Terenowej - Ziemia Ustrzycka Barwna Kulturowo,
- cmentarz greckokatolicki i rzymskokatolicki z grobem dawnego właściciela Edmunda Kraińskiego,
- krzyż pańszczyźniany (odnowiony w 2020 roku przez Bieszczadzkie Centrum Turystyki i Promocji w Ustrzykach Dolnych); znajduje się na Szlaku Naftowym - jak to z ropą drzewiej bywało oraz na trasie Bieszczadzkiej Gry Terenowej - Ziemia Ustrzycka Barwna Kulturowo.

Dawna cerkiew w Leszczowatem

Dawna, drewniana cerkiew greckokatolicka pw. św. Paraskewii w Leszczowatem zbudowana została w latach 1920 - 1922 na miejscu dwóch starszych świątyń. W 1937 roku została odnowiona. Wykonano wtedy figuralną i ornamentalną polichromię, która zdobi ściany i sklepienia. W latach 1944 - 1947 część mieszkańców wsi została wysiedlona na Ukrainę radziecką. Nieopodal Leszczowatego przebiegała  granica. Uniknęli przesiedlenia pracownicy kopalni ropy naftowej w Ropience. Po wysiedleniach świątynię przejęli wierni rzymskokatoliccy. Dzięki temu uniknęła rozebrania oraz udało się uratować jej wyposażenie i polichromię. Świątynia jest orientowana, konstrukcji zrębowej, oszalowana deskami w pionie. Postawiona jest na rzucie krzyża łacińskiego. Prezbiterium zamknięte trójbocznie. Nad nawą cebulasta kopuła na oktagonalnym tamburze. Dachy kalenicowe, zwieńczone baniastymi wieżyczkami. Wyposażenie wraz z polichromią stanowi piękną całość, chociaż ikonostas z XVIII wieku został zdemontowany (zachowany). Przed cerkwią stoi dwukondygnacyjna dzwonnica konstrukcji słupowo - ramowej z XIX wieku, oszalowana deskami w pionie, kryta dachem namiotowym. Przy świątyni znajduje się grobowiec właściciela wsi Edmunda z Krainki Kraińskiego, uczestnika powstania styczniowego. Dawna cerkiew znajduje się na Szlaku Naftowym - jak to z ropą drzewiej bywało oraz na trasie Bieszczadzkiej Gry Terenowej - Ziemia Ustrzycka Barwna Kulturowo.

Krzyż pańszczyźniany 

Tragiczne wydarzenia 1846 roku w Galicji spowodowały, że dwa lata później została na jej obszarze zniesiona pańszczyzna. Aby przypieczętować decyzję cesarza uradowani włościanie urządzali w swoich rodzinnych wsiach pogrzeby pańszczyzny. Na terenach Bieszczadów oraz przylegających Pogórzy (Galicja Wschodnia) zachowały się zwyczaje pozbywania się pańszczyzny, za uosobienie której uważano księgi powinności wobec dworu. Zapisywano w nich rodzaje i ilości prac, które każdy mieszkaniec wsi miał wykonać na rzecz miejscowego majątku ziemskiego. Sporządzano trumnę, do której wkładano wspomniane księgi i urządzano pogrzeb, którego kondukt zwykle wyruszał spod świątyni. Często za miejsce pochówku wybierano najbliższe sąsiedztwo domostwa zamieszkanego przez rodzinę, która miała odrabiać pańszczyznę w dniu jej zniesienia. Czasami też kondukt udawał się na skraj wsi, gdzie w okolicach ostatnich jej zabudowań „zakopywano pańszczyznę”. Zdarzało się również, że wyruszały dwa kondukty z dwóch krańców wsi i tam, gdzie się spotkały, tam dokonywano tego obrzędu. W niektórych wsiach kondukt docierał na cmentarz, a na grobie pochowanej pańszczyzny stawiano nagrobek ze stosownym napisem. Praktykowano także zakopywanie wraz z trumnami atrybutów związanych z pańszczyzną. W miejscach pochówków stawiano krzyże, kapliczki lub sadzono drzewo, zazwyczaj lipę. W świadomości mieszkańców wsi odkopanie trumny wraz z tymi dokumentami oraz atrybutami wiązało się z przywróceniem pańszczyzny. Dlatego też rzucano klątwę na każdego, kto ośmieliłby się „odkopać pańszczyznę”. Rok 1848 zapisał się zatem w historii Bieszczadów i okolic wydarzeniem, które miało olbrzymi wpływ na świadomość tutejszych mieszkańców, a miejsca te na trwałe wpisały się w pamięci kolejnych pokoleń mieszkańców galicyjskich wsi. W miejscowości Leszczowate znajduje się krzyż pańszczyźniany, który został odnowiony w 2020 roku dzięki środkom finansowym oraz pracy Bieszczadzkiego Centrum Turystyki i Promocji oraz Karpackiego Stowarzyszenia Turystyczno - Kulturalnego „Źródła Karpat”. Krzyż pańszczyźniany znajduje się na Szlaku Naftowym - jak to z ropą drzewiej bywało oraz trasie Bieszczadzkiej Gry Terenowej - Ziemia Ustrzycka Barwna Kulturowo.

Tekst: Jacek Łeszega